سال‌هاست که بسیاری از مردم منطقه و حتی جهان می‌خواهند بدانند چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند؟ کشوری که روی منابع عظیم نفت و گاز قرار دارد و یکی از خاستگاه‌های مهم تمدن بشری بوده است، امروهi با مشکلاتی جدی در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی دست‌وپنجه نرم می‌کند. جنگ‌های طولانی، تحریم‌های بین‌المللی، دخالت‌های خارجی و فساد گسترده در ساختار حکومتی، تنها بخشی از عواملی هستند که زندگی مردم این کشور را دشوار کرده‌اند.
مرور تاریخ معاصر عراق و زمینه‌های بحران
فرض کنید با خرید بلیط هواپیما ساری به نجف به عراق سفر کنید. احتمالاً وقتی می‌رسید اول از خود می‌پرسید چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند؟ برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی به تاریخ معاصر این کشور بیندازیم. در دهه‌های گذشته، عراق بحران‌های سیاسی و امنیتی زیادی تجربه و همین مسئله مسیر توسعه و رفاه اجتماعی را مسدود کرده است.
جنگ هشت‌ساله ایران و عراق
حکومت صدام حسین در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ با سیاست‌های سرکوبگرانه و جنگ‌طلبانه، عراق را وارد چرخه‌ای از بحران کرد. در پاسخ به این پرسش که چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند؟، نمی‌توان نقش جنگ‌ها را نادیده گرفت. در چهار دهه گذشته، عراق تقریباً همیشه درگیر جنگ یا پیامدهای آن بوده و همین عامل اقتصاد و جامعه این کشور را بسیار تضعیف کرده است.
درست است که اکنون روابط ایران و عراق بد نیست و شما با خرید بلیط هواپیما کربلا می‌توانید در زمان مناسبت‌های مذهبی به این کشور سفر کنید، جنگ بین این دو کشور ضربه بدی به عراق زد. این جنگ هشت‌ساله یکی از جنگ‌های طولانی و پرهزینه قرن بیستم بود. صدهاهزار نفر کشته و میلیون‌ها نفر آواره و میلیاردها دلار خسارت مستقیم و غیرمستقیم اقتصاد عراق را نابود کرد. بودجه کشور که می‌توانست صرف توسعه زیرساخت‌ها و آموزش شود، به جنگ اختصاص یافت. جنگ هشت‌ساله با ایران خسارت‌های بزرگی بر اقتصاد و زیرساخت‌های کشور وارد کرد و منابع مالی عظیمی صرف هزینه‌های نظامی شد.
حمله عراق به کویت و سقوط حکومت صدام و ظهور داعش
پس‌از حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ و وقوع جنگ خلیج‌فارس، این کشور تحریم‌های سنگین بین‌المللی را تجربه کرد. این تحریم‌ها به فروپاشی اقتصادی و کمبود کالاهای اساسی و کاهش کیفیت زندگی مردم منجر شد.
سقوط حکومت صدام در پی حمله آمریکا نقطه عطفی در تاریخ عراق بود. اگرچه پایان دیکتاتوری فرصتی مغتنم به‌نظر می‌رسید، اشغال نظامی و درگیری‌های فرقه‌ای کشور را به‌سمت بی‌ثباتی بیشتر سوق داد. در این دوره، تخریب زیرساخت‌ها و گسترش فساد و ضعف نهادهای دولتی شدت گرفت.
در سال ۲۰۱۴، ظهور داعش بحران دیگری برای عراق به وجود آورد. تصرف بخش‌هایی از کشور به‌دست این گروه تروریستی باعث مهاجرت میلیونی مردم و ویرانی شهرها و افزایش ناامنی شد. مقابله با داعش بخش بزرگی از منابع مالی عراق را بلعید و فشار بیشتری بر زندگی مردم وارد کرد.
فساد اداری و مشکلات ساختاری دولت عراق
یکی از دلایل مهم برای اینکه چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند، فساد اداری گسترده و ضعف ساختار حکومتی است. عراق سال‌هاست در صدر شاخص جهانی فساد قرار دارد. با وجود درآمدهای سرشار نفتی، این ثروت عادلانه بین مردم توزیع نمی‌شود. بخش عمده‌ای از درآمدها در چرخه فساد و رانت‌خواری از بین می‌رود و تنها بخش کوچکی از آن صرف توسعه زیرساخت‌ها یا خدمات عمومی خواهد شد.
بسیاری از وزارت‌خانه‌ها و نهادهای دولتی عراق فاقد مدیریت کارآمد هستند. نبود برنامه‌ریزی بلندمدت و تغییرات مکرر در سیاست‌ها باعث شده است تا پروژه‌های توسعه‌ای یا نیمه‌تمام بمانند یا کیفیت مطلوبی نداشته باشند. بخش بزرگی از استخدام‌ها در دستگاه دولتی نه براساس شایستگی، بلکه برمبنای روابط سیاسی و فرقه‌ای انجام می‌شود. این موضوع بهره‌وری را به‌شدت کاهش داده و فساد را نهادینه کرده است.
گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد که قراردادهای کلان نفتی و پروژه‌های عمرانی و حتی کمک‌های بین‌المللی با شفافیت کافی مدیریت نمی‌شوند. نتیجه این روند اتلاف منابع عظیم و بی‌اعتمادی عمیق مردم به دولت است. فساد و سوءمدیریت باعث شده است تا خدمات پایه مثل آب آشامیدنی سالم، برق پایدار، بهداشت عمومی و آموزش با کیفیت ضعیف ارائه شوند. همین مشکلات روزمره یکی از دلایل اصلی سختی زندگی مردم عراق است.
بیکاری و فقر و نابرابری اجتماعی؛ دلایل اصلی شرایط سخت مردم عراق
اینکه چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند، باید در بیکاری گسترده و فقر روزافزون پیدا کرد. این دو عامل از کیفیت مطلوب زندگی مردم کاسته‌اند. با وجود منابع عظیم نفتی، بخش بزرگی از جمعیت عراق، به‌ویژه جوانان، فرصت شغلی مناسبی ندارند. اقتصاد تک‌محصولی و وابستگی شدید به نفت مانع توسعه بخش‌های دیگر مانند کشاورزی و صنعت و خدمات شده است. این وابستگی باعث شده است با هر نوسان در قیمت نفت، وضعیت اقتصادی کشور متزلزل شود.
طبق آمارهای منتشرشده، درصد زیادی از مردم عراق زیر خط فقر زندگی می‌کنند. بسیاری از خانواده‌ها توان تأمین نیازهای اولیه مانند غذا و مسکن و خدمات درمانی را ندارند. تناقض بزرگ اینجاست که کشوری با ذخایر نفتی غنی، همچنان با چنین سطحی از فقر دست‌وپنجه نرم می‌کند.
یکی دیگر از مشکلات جدی در این کشور، نابرابری اجتماعی میان طبقات مختلف است. گروه کوچکی از نخبگان سیاسی و اقتصادی از رفاه بسیار زیادی برخوردارند؛ درحالی‌که اکثر مردم با مشکلات جدی معیشتی روبه‌رو هستند. بیکاری و فقر باعث افزایش مهاجرت و رشد جرایم و ناامنی اجتماعی شده است. جوانانی که به آینده امیدی ندارند، یا مهاجرت را انتخاب می‌کنند یا به‌سمت فعالیت‌های غیرقانونی کشیده می‌شوند.
بحران خدمات عمومی در عراق
یکی دیگر از دلایلی که نشان می‌دهد چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند، ضعف شدید در ارائه خدمات عمومی است. با وجود منابع مالی عظیم، مردم همچنان برای تأمین نیازهای ابتدایی روزمره خود با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:
- آب آشامیدنی: در بسیاری از شهرها و روستاهای عراق، دسترسی به آب آشامیدنی سالم هنوز مشکلی بزرگ است.
- برق و انرژی: قطع مکرر برق به یکی از معضلات همیشگی زندگی روزمره عراقی‌ها تبدیل شده است. حتی در بغداد، پایتخت کشور، خاموشی‌های طولانی‌مدت در تابستان‌های گرم مردم را زیر فشار شدید قرار می‌دهد.
- بهداشت و درمان: بخش زیادی از مراکز درمانی عراق فرسوده هستند. کمبود دارو و نبود تجهیزات پیشرفته و مهاجرت پزشکان به خارج از کشور، دسترسی مردم به خدمات درمانی مناسب را دشوار کرده است.
- آموزش: سیستم آموزشی عراق نیز مشکلات فراوانی دارد. کمبود مدارس استاندارد و کیفیت دورازانتظار آموزش، آینده نسل جوان را به خطر انداخته است.
تأثیر تحریم‌ها و دخالت‌های خارجی در عراق
در بین دلایلی که نشان می‌دهد چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند، نمی‌توان نقش تحریم‌ها و دخالت‌های خارجی را نادیده گرفت. در دهه‌های اخیر، عراق همواره صحنه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی بوده است.
پس‌از حمله عراق به کویت، تحریم‌های سخت اقتصادی علیه این کشور وضع شد. این تحریم‌ها باعث کاهش صادرات نفت و کمبود کالاهای اساسی و افزایش فقر شدند. هرچند برخی از این تحریم‌ها بعدها لغو شدند، آثار مخرب آن‌ها همچنان در ساختار اقتصادی عراق باقی مانده است.
اشغال عراق به‌دست آمریکا کشور را وارد دوره‌ای از بی‌ثباتی کرد. تخریب زیرساخت‌ها و گسترش درگیری‌های قومی و مذهبی و تضعیف نهادهای دولتی از پیامدهای این مداخله بود. همچنین، عراق به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود، همواره تحت‌تأثیر قدرت‌های منطقه‌ای قرار داشته است. رقابت این کشورها برای نفوذ در سیاست داخلی عراق، بارها مانع شکل‌گیری دولت مستقل و کارآمد شده است.
به‌دلیل ساختار شکننده اقتصاد عراق، این کشور به کمک‌های خارجی و واردات بسیار وابسته است. این وابستگی باعث می‌شود تا تحولات سیاسی یا اقتصادی در سطح منطقه و جهان، بر زندگی مردم عراق تأثیر بگذارد.
آیا مردم عراق می‌توانند در شرایط بهتری زندگی کنند؟
با وجود تمام مشکلات و بحران‌ها، مردم عراق بارها نشان داده‌اند که خواستار تغییر و بهبود شرایط زندگی هستند. یکی از نشانه‌های بارز این موضوع، اعتراض‌های گسترده‌ای است که در سال‌های اخیر در شهرهای مختلف عراق شکل گرفته است.
مردم عراق بارها در اعتراض به فساد گسترده، بیکاری، کمبود خدمات عمومی و دخالت‌های خارجی به خیابان‌ها آمده‌اند. این اعتراض‌ها در بغداد، بصره، نجف و کربلا شدت بیشتری داشته و گاهی با درگیری‌های شدید میان معترضان و نیروهای امنیتی همراه بوده است. جوانان عراقی که بیشترین فشار بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی را تحمل می‌کنند، پیش‌گام این اعتراض‌ها هستند. خواسته آنان اصلاحات واقعی و ایجاد فرصت‌های برابر و پایان‌دادن به فساد نظام‌مند است.
مردم عراق ارتباط مذهبی نزدیکی با مردم ایران دارند. سفرهای زیارتی به شهرهای مقدسی مانند نجف و کربلا بخشی از این پیوند است. به همین دلیل، مسیرهای هوایی زیادی بین این دو کشور وجود دارند و شما با خرید بلیط هواپیما بندرعباس به نجف یا هر مسیر دیگری می‌توانید به عراق بروید.
جمع بندی
دلایل اینکه چرا مردم عراق در شرایط سختی زندگی می کنند، باید در مجموعه‌ای از عوامل تاریخی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جست‌وجو کرد. جنگ‌های طولانی، تحریم‌های بین‌المللی، اشغال نظامی، فساد اداری، بیکاری گسترده و ضعف خدمات عمومی همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا زندگی روزمره مردم عراق هم مختل شود.
در کنار این مشکلات، مردم عراق بارها با اعتراض‌ها و خواسته‌های مدنی خود نشان داده‌اند که به آینده‌ای بهتر امیدوارند. پیوندهای فرهنگی و مذهبی با کشورهای همسایه ازجمله ایران نیز می‌تواند فرصتی برای همکاری و بازسازی این کشور باشد. اگرچه مسیر پیش روی عراق دشوار است، ظرفیت‌های عظیم نفتی و نیروی انسانی جوان و خواست عمومی برای اصلاحات می‌تواند در بلندمدت زمینه‌ساز تغییرات مثبت شود.
نظر شما